(Bài 8 trong chuỗi “Nâng tầm Sức cạnh tranh Doanh nghiệp Việt qua Thiết kế và Phát triển Sản phẩm Chuyên nghiệp”)
Trong bài viết PDD#07, chúng ta đã cùng tìm hiểu 4 phương pháp định tính quan trọng để thu thập thông tin khách hàng trong giai đoạn PLAY (Đồng cảm) của quy trình PRIME, bao gồm Phỏng vấn cá nhân, Thảo luận nhóm, Quan sát và Trải nghiệm cùng người dùng. Những phương pháp này giúp chúng ta đào sâu vào suy nghĩ, cảm xúc và hành vi thực tế của khách hàng.
Tuy nhiên, “kho vũ khí” của nhà nghiên cứu thị trường và phát triển sản phẩm không chỉ dừng lại ở đó. Có những phương pháp khác, tuy ít phổ biến hơn hoặc mang tính bổ trợ, nhưng lại rất hữu ích trong những tình huống cụ thể. Bên cạnh đó, việc thực hiện bất kỳ phương pháp nào cũng cần tuân thủ những nguyên tắc và lưu ý chung để đảm bảo chất lượng dữ liệu thu thập được. Bài viết này sẽ giới thiệu các phương pháp còn lại và những lưu ý quan trọng đó.
Phương pháp #5: Để Người dùng Tự kể (Self-Reporting)
Thay vì trực tiếp phỏng vấn hay quan sát, phương pháp này trao cho khách hàng công cụ (như sổ nhật ký, máy ảnh, máy quay video nhỏ, ứng dụng ghi chú chuyên dụng) để họ tự ghi lại những trải nghiệm, suy nghĩ, cảm xúc, vấn đề gặp phải liên quan đến sản phẩm hoặc hoạt động nào đó trong một khoảng thời gian nhất định. [source: 1089, 1094]
Thu được dữ liệu phong phú, chi tiết, đa dạng (văn bản, hình ảnh, video) từ chính góc nhìn và ngôn ngữ của người dùng trong bối cảnh tự nhiên nhất của họ; Ít tốn kém hơn so với việc cử người đi quan sát dài ngày. [source: 1090]
Đòi hỏi sự tự nguyện, cam kết và nỗ lực đáng kể từ người tham gia; Thông tin có thể bị bỏ sót, chủ quan, hoặc thiếu chính xác do người dùng tự lọc hoặc không nhớ rõ; Thường phù hợp hơn với đối tượng trẻ, quen thuộc với công nghệ. [source: 1091-1092]
- Hướng dẫn rõ ràng, cụ thể: Cung cấp chỉ dẫn chi tiết về những gì cần ghi lại, tần suất, cách sử dụng công cụ. [source: 1093]
- Công cụ thân thiện: Sử dụng các công cụ đơn giản, dễ thao tác (ví dụ: ứng dụng di động thay vì sổ tay giấy).
- Xác định thời gian hợp lý: Khoảng thời gian ghi nhận không nên quá dài để tránh làm người dùng nản chí.
- Có cơ chế khuyến khích/nhắc nhở: Tặng quà nhỏ hoặc có thông báo nhắc nhở định kỳ.
- Kết hợp phỏng vấn sau đó: Trò chuyện với người dùng sau khi kết thúc giai đoạn tự ghi nhận để làm rõ các điểm chưa hiểu hoặc đào sâu thêm.
Phương pháp #6: Hợp tác với Người có Uy tín trong Cộng đồng (Community Leaders)
Đối với những nghiên cứu nhắm vào một cộng đồng cụ thể (ví dụ: nông dân một vùng, hội nhóm sở thích, cư dân một khu phố…), việc hợp tác với những người có tiếng nói và tầm ảnh hưởng trong cộng đồng đó (như trưởng thôn, hội trưởng, quản trị viên nhóm…) có thể là một cách tiếp cận hiệu quả. [source: 1103]
Dễ dàng tiếp cận và xây dựng lòng tin với các thành viên trong cộng đồng; Thu thập thông tin hoặc tổ chức các buổi thảo luận/khảo sát hiệu quả hơn nhờ sự hỗ trợ của người có uy tín; Giúp lan tỏa thông tin về dự án/sản phẩm trong cộng đồng. [source: 1096-1098]
Thông tin thu thập được có thể bị ảnh hưởng bởi quan điểm hoặc bộ lọc của người có uy tín; Cần quản lý mối quan hệ hợp tác một cách khéo léo và minh bạch.
- Xây dựng quan hệ tôn trọng: Tiếp cận một cách chân thành, giải thích rõ mục đích và lợi ích chung. [source: 1099]
- Minh bạch và rõ ràng: Thống nhất cụ thể về vai trò, trách nhiệm, quyền lợi (nếu có) của người hợp tác. [source: 1100-1101]
- Chia sẻ thông tin đầy đủ: Giúp người có uy tín hiểu rõ về dự án để họ có thể truyền đạt chính xác tới cộng đồng. [source: 1102]
- Phối hợp chặt chẽ: Cùng lên kế hoạch và thực hiện các hoạt động thu thập thông tin.
Phương pháp #7: Tham vấn Chuyên gia (Expert Interviews)
Đây là việc tìm đến và phỏng vấn những người có kiến thức chuyên môn sâu, kinh nghiệm dày dặn trong lĩnh vực liên quan đến sản phẩm hoặc công nghệ đang phát triển. [source: 1105]
Tiếp cận nhanh chóng nguồn kiến thức chuyên sâu, đáng tin cậy về kỹ thuật, công nghệ, thị trường hoặc quy định; Giúp đánh giá tính khả thi của ý tưởng từ góc độ chuyên môn; Tiết kiệm thời gian nghiên cứu các vấn đề phức tạp. [source: 1106-1107]
Ý kiến chuyên gia không đại diện cho góc nhìn của người dùng cuối; Chuyên gia có thể có định kiến hoặc quá tự tin vào lĩnh vực của mình; Không thể thay thế việc nghiên cứu trực tiếp khách hàng. [source: 1108-1110]
- Xác định đúng chuyên gia: Tìm người có chuyên môn phù hợp nhất với vấn đề cần tham vấn.
- Chuẩn bị câu hỏi trọng tâm: Tập trung vào những vấn đề mà chỉ chuyên gia mới có thể trả lời.
- Tham vấn nhiều nguồn (nếu có thể): Lắng nghe ý kiến từ các chuyên gia có quan điểm khác nhau để có cái nhìn đa chiều. [source: 1111]
- Sử dụng như nguồn bổ trợ: Coi ý kiến chuyên gia là một nguồn thông tin tham khảo quan trọng, nhưng không phải là quyết định cuối cùng thay cho việc thấu hiểu người dùng.
Phương pháp #8: Khai thác Dữ liệu Nội bộ (Internal Data Analysis)
Đôi khi, kho thông tin giá trị lại nằm ngay bên trong doanh nghiệp. Đó là dữ liệu từ hệ thống bán hàng, bộ phận chăm sóc khách hàng, bộ phận kỹ thuật/bảo hành, các phản hồi trên website, mạng xã hội… [source: 1117]

Chỉ phản ánh được khách hàng hiện tại hoặc quá khứ, không cho biết về khách hàng tiềm năng hoặc lý do người khác không mua hàng; Chất lượng phân tích phụ thuộc vào chất lượng hệ thống lưu trữ và kỹ năng phân tích dữ liệu; Thường chỉ cho biết “cái gì” đang xảy ra, ít khi giải thích được “tại sao”. [source: 1115-1117]
- Xây dựng hệ thống thu thập dữ liệu nhất quán: Chuẩn hóa cách ghi nhận thông tin từ các bộ phận (bán hàng, CSKH, kỹ thuật…).
- Sử dụng công cụ phân tích phù hợp: Từ bảng tính đơn giản đến các phần mềm phân tích dữ liệu chuyên dụng.
- Tìm kiếm các mẫu hình (patterns): Xác định các vấn đề lặp đi lặp lại, các phàn nàn phổ biến, các yêu cầu tính năng thường được đề xuất.
- Kết hợp với phương pháp khác: Dùng dữ liệu nội bộ để xác định vấn đề, sau đó dùng phỏng vấn hoặc khảo sát để tìm hiểu nguyên nhân sâu xa.
Những Lưu ý Vàng Khi Thực Hiện Khảo Sát Khách Hàng
Dù áp dụng phương pháp nào, việc tuân thủ những nguyên tắc chung sau sẽ giúp nâng cao chất lượng và hiệu quả của quá trình thu thập thông tin:
- Chọn mẫu thông minh, không chỉ số lượng: Bên cạnh việc đảm bảo sự đa dạng [source: 1018-1021], hãy chú ý đến những “khách hàng cực đoan” (lead users) – họ có thể là nguồn cảm hứng tuyệt vời cho sự đổi mới. [source: 1022] Đôi khi, chất lượng thông tin từ một vài khách hàng phù hợp còn giá trị hơn dữ liệu từ hàng trăm người khảo sát đại trà. Nghiên cứu cho thấy hiệu quả thu thập thông tin mới sẽ giảm dần khi số lượng người được phỏng vấn/nhóm thảo luận tăng lên (thường đạt hiệu quả cao trong khoảng 10-15 phỏng vấn hoặc 5-8 nhóm). [source: 1129-1136]
- Ghi nhận đa dạng và đầy đủ: Đừng chỉ ghi lại lời nói. Hãy kết hợp ghi chú, ghi âm (xin phép), chụp ảnh hoặc quay video (xin phép) để nắm bắt cả ngữ cảnh, cảm xúc và những chi tiết phi lời nói quan trọng. [source: 1137-1144]
- Lưu ý với khảo sát trực tuyến: Giữ bảng hỏi ngắn gọn, dễ hiểu, tập trung vào thông tin cốt lõi. Hạn chế yêu cầu thông tin cá nhân nhạy cảm. Luôn có bước lọc dữ liệu để loại bỏ các phản hồi không hợp lệ hoặc nhiễu. [source: 1145-1147]
- Linh hoạt trong tương tác: Đừng cứng nhắc bám theo kịch bản. Hãy sử dụng các kỹ thuật gợi mở như “5 Tại sao” để đào sâu vấn đề [source: 1151], yêu cầu khách hàng “Cho tôi xem” cách họ làm [source: 1149], hoặc khuyến khích họ vẽ ra ý tưởng [source: 1150]. Mục tiêu là hiểu được câu chuyện và động cơ thực sự đằng sau câu trả lời của họ. [source: 1152]
Kết luận
Việc thu thập thông tin khách hàng không chỉ dừng lại ở phỏng vấn hay quan sát. Các phương pháp như để người dùng tự kể, hợp tác cộng đồng, tham vấn chuyên gia hay khai thác dữ liệu nội bộ đều có thể cung cấp những góc nhìn giá trị, bổ sung cho bức tranh toàn cảnh về khách hàng và thị trường. Điều quan trọng là doanh nghiệp cần lựa chọn chiến lược kết hợp các phương pháp một cách thông minh, phù hợp với mục tiêu và nguồn lực, đồng thời thực hiện quá trình thu thập dữ liệu một cách bài bản và chuyên nghiệp.
Việc nắm vững và áp dụng hiệu quả các kỹ thuật này trong giai đoạn PLAY (Đồng cảm) sẽ tạo ra nguồn dữ liệu đầu vào chất lượng, là tiền đề không thể thiếu để định hình nên những sản phẩm thực sự thành công.
Câu hỏi thảo luận: Bạn đã từng sử dụng phương pháp nào trong số các phương pháp được đề cập trong bài viết này (tự kể, hợp tác cộng đồng, tham vấn chuyên gia, phân tích dữ liệu nội bộ)? Kinh nghiệm của bạn là gì?
Trong bài viết tiếp theo (PDD#09), chúng ta sẽ tập trung vào bước cuối cùng của giai đoạn PLAY: Tổng hợp và Phân tích thông tin – làm thế nào để biến tất cả dữ liệu thu thập được thành những “nhu cầu vàng” hữu ích cho thiết kế.
MES LAB (Dong-Han) với kinh nghiệm thực tiễn có thể hỗ trợ doanh nghiệp bạn trong việc lựa chọn phương pháp, thiết kế và thực hiện các hoạt động nghiên cứu khách hàng chuyên sâu và hiệu quả. Tìm hiểu thêm tại đây.
[…] các bài viết trước (PDD#07 & PDD#08), chúng ta đã khám phá nhiều phương pháp đa dạng để thu thập thông tin khách […]