RD#01: RD/PTSP – động lực tăng trưởng hay gánh nặng chi phí? Vì sao doanh nghiệp sản xuất Việt Nam không thể thiếu “la bàn” phương pháp?

(Bài 1 trong chuỗi bài: Hiện thực hóa đổi mới: Xây dựng và vận hành phòng RD/PTSP hiệu quả trong doanh nghiệp sản xuất Việt Nam)

Giữa bối cảnh kinh tế Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ, đón nhận làn sóng dịch chuyển sản xuất công nghiệp và đối mặt với áp lực cạnh tranh ngày càng khốc liệt, nhiều doanh nghiệp sản xuất đứng trước một câu hỏi lớn: Đầu tư vào nghiên cứu & phát triển (RD) hay phát triển sản phẩm (PTSP) là cần thiết để bứt phá, hay chỉ là một khoản chi phí tốn kém, đặc biệt khi nguồn lực còn hạn chế?

Bài viết đầu tiên trong chuỗi bài này sẽ làm rõ vấn đề này dưới góc nhìn thực tế, dựa trên kinh nghiệm làm việc của chúng tôi với các doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam. Chúng tôi tin rằng, câu hỏi không chỉ dừng lại ở việc “có nên làm RD hay không”, mà cốt lõi hơn là “làm RD như thế nào cho đúng” – tức là cần có một “la bàn” phương pháp luận bài bản cho hoạt động nghiên cứu phát triển và phát triển sản phẩm mới.

Bối cảnh đòi hỏi sự thay đổi: Cơ hội và thách thức cho doanh nghiệp sản xuất Việt Nam

Thực tế không thể phủ nhận, môi trường kinh doanh tại Việt Nam đang thay đổi từng ngày:

• Cạnh tranh gay gắt: Không chỉ từ các đối thủ trong nước mà còn từ các doanh nghiệp quốc tế với tiềm lực mạnh mẽ đang hiện diện ngày càng nhiều. Mô hình gia công giá rẻ dần mất lợi thế.
• Yêu cầu thị trường cao hơn: Khách hàng đòi hỏi sản phẩm chất lượng hơn, tính năng độc đáo hơn, mẫu mã đa dạng hơn và thời gian giao hàng nhanh hơn.
• Dịch chuyển sản xuất & Cơ hội cho nhân lực RD: Làn sóng dịch chuyển sản xuất sang Việt Nam mở ra cơ hội lớn, nhưng cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết về nguồn nhân lực RD có trình độ, năng lực về kỹ thuật, thiết kế và quản lý phát triển sản phẩm.
• Công nghệ phát triển vũ bão: Cách mạng Công nghiệp 4.0 đòi hỏi doanh nghiệp phải có năng lực nghiên cứu, ứng dụng công nghệ mới để không bị tụt hậu trong lĩnh vực sản xuất.

Trong bối cảnh đó, việc thiếu một bộ phận RD/PTSP chuyên nghiệp, hoạt động có phương pháp sẽ khiến doanh nghiệp sản xuất đối mặt với nhiều rủi ro.

Cái giá phải trả khi “làm việc không có phương pháp” trong RD/PTSP

Một triết lý quan trọng được đúc kết qua quá trình làm việc và huấn luyện cho nhiều doanh nghiệp là: “Hãy đầu tư cho học tập. Lý do: chi phí học tập thấp hơn rất nhiều so với thiệt hại do làm việc không có phương pháp.”

Thiệt hại này không hề trừu tượng, nó hiện hữu rõ ràng trong hoạt động hàng ngày của nhiều doanh nghiệp sản xuất Việt Nam khi triển khai RD và PTSP:

• Dự án chậm trễ, vượt ngân sách: Như việc một dự án sản phẩm mới trọng điểm bị chậm tiến độ vài tháng so với kế hoạch, gây lỡ thời cơ tung hàng, tốn kém chi phí cơ hội và ảnh hưởng uy tín.
• Lãng phí nguồn lực: Ý tưởng không được sàng lọc kỹ càng, đề bài sản phẩm mới (SPM) không rõ ràng, thiếu nghiên cứu khả thi ban đầu dẫn đến việc đầu tư vào những dự án không tiềm năng hoặc phải làm đi làm lại nhiều lần.
• Sản phẩm không đáp ứng thị trường: Thiếu sự kết nối giữa phòng RD và các bộ phận khác (category, kinh doanh, sản xuất, mua hàng), thiếu nghiên cứu thị trường bài bản khiến sản phẩm làm ra không phù hợp nhu cầu, tồn kho cao.
• Xung đột nội bộ, phối hợp kém: Quy trình phát triển sản phẩm không rõ ràng, thiếu người chịu trách nhiệm chính (ownership), thiếu kênh giao tiếp và cập nhật dự án thống nhất (dashboard) gây ra tình trạng chồng chéo, tắc nghẽn, đổ lỗi giữa các phòng ban.
• Mất lợi thế cạnh tranh: Không có khả năng tạo ra sản phẩm khác biệt, chỉ quanh quẩn gia công hoặc làm các sản phẩm tương tự đối thủ, dẫn đến cuộc chiến về giá và biên lợi nhuận mỏng.

Những thiệt hại này thường lớn hơn rất nhiều so với chi phí đầu tư xây dựng một phòng RD/PTSP và triển khai các quy trình RD, phương pháp làm việc bài bản ngay từ đầu.

Lợi ích cốt lõi của RD/PTSP khi được thực hiện bài bản, có phương pháp

Ngược lại, khi hoạt động RD/PTSP được đầu tư đúng đắn và vận hành có phương pháp, nó sẽ trở thành động lực tăng trưởng thực sự cho doanh nghiệp sản xuất:

• Tạo ra sản phẩm khác biệt, giá trị cao: Thoát khỏi “bẫy gia công”, xây dựng thương hiệu riêng, định giá tốt hơn.
• Nâng cao năng lực cạnh tranh bền vững: Tạo ra những “con hào kinh tế” dựa trên công nghệ, thiết kế độc đáo.
• Tối ưu hóa quy trình, giảm chi phí ẩn: Cải tiến liên tục từ vật liệu, công nghệ đến quy trình sản xuất.
• Chủ động đón đầu xu hướng: Nhanh chóng thích ứng với thay đổi thị trường và công nghệ.
• Thu hút và giữ chân nhân tài: Tạo môi trường làm việc hấp dẫn cho các kỹ sư RD giỏi.

Kết luận: Đầu tư vào “la bàn” phương pháp cho RD/PTSP là đầu tư chiến lược

Rõ ràng, trong bối cảnh hiện tại, RD/PTSP không phải là một lựa chọn, mà là một yêu cầu chiến lược đối với doanh nghiệp sản xuất Việt Nam. Tuy nhiên, đầu tư vào RD không chỉ đơn thuần là lập ra một phòng ban hay mua sắm thiết bị. Quan trọng hơn, đó là đầu tư vào việc xây dựng và áp dụng một hệ thống phương pháp luận bài bản, một “la bàn” chỉ đường để hoạt động đổi mới đi đúng hướng và mang lại hiệu quả thiết thực.

Việc thiếu phương pháp RD sẽ dẫn đến những thiệt hại khôn lường, lớn hơn nhiều chi phí đầu tư ban đầu. Vậy, làm thế nào để xây dựng nền móng RD/PTSP vững chắc, có phương pháp ngay từ đầu?

Trong bài viết tiếp theo của chuỗi bài này: “Bài 2: Đặt nền móng cho phòng RD/PTSP: Từ chiến lược đến cơ cấu tổ chức và nguồn lực”, chúng tôi sẽ cùng bạn khám phá lộ trình chi tiết để bắt đầu hành trình quan trọng này. Mời quý độc giả đón đọc!

Meslab Dong-Han – Đơn vị chuyên tư vấn quản lý vận hành hoạt động RD, phát triển sản phẩm trong doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp sản xuất hàng hoá của Việt Nam.