PDD#16: Tạo Concept (Phần 1) – Biến Ý tưởng thành Hình hài Cụ thể

(Bài 16 trong chuỗi “Nâng tầm Sức cạnh tranh Doanh nghiệp Việt qua Thiết kế và Phát triển Sản phẩm Chuyên nghiệp”)

Trong bài viết trước (PDD#15), chúng ta đã hoàn tất giai đoạn IDEATE bằng việc kiểm định các ý tưởng tiềm năng nhất qua bộ lọc R-W-W (Real – Win – Worth It). Những ý tưởng vượt qua được “chốt chặn” này được xem là đủ thực tế, đủ khả năng cạnh tranh và đủ giá trị để doanh nghiệp đầu tư nguồn lực phát triển tiếp. Giờ là lúc chúng ta chính thức bước vào giai đoạn biến những ý tưởng đã được kiểm chứng đó thành các giải pháp kỹ thuật và hình hài cụ thể hơn: Giai đoạn Tạo lập Concept Sản phẩm (Concept Generation).

Đây là một bước chuyển tiếp quan trọng, nơi tư duy sáng tạo cần được kết hợp chặt chẽ với kiến thức kỹ thuật và sự hiểu biết về khả năng thực thi. Giai đoạn này sẽ được trình bày trong 3 bài viết liên tiếp, bắt đầu từ bài này với việc định nghĩa concept và bước đầu tiên: làm rõ và phân rã bài toán thiết kế.

Ý tưởng Tốt là Chưa đủ: Vai trò Sống còn của Concept

Steve Jobs, một huyền thoại về phát triển sản phẩm, từng nhấn mạnh rằng sự khác biệt giữa một ý tưởng và một sản phẩm tuyệt vời nằm ở quá trình thực thi. [source: 1778-1787] Ý tưởng ban đầu, dù xuất sắc đến đâu, thường vẫn còn khá trừu tượng và mơ hồ.

Nếu chỉ dừng lại ở ý tưởng, đội ngũ phát triển sẽ đối mặt với nhiều vấn đề: [source: 1806-1810]

• Thiếu cơ sở để đánh giá kỹ thuật: Làm sao biết ý tưởng đó có khả thi về mặt vật lý, cơ học, điện tử…?
• Khó hình dung cách vận hành: Các bộ phận sẽ liên kết với nhau thế nào? Người dùng sẽ tương tác ra sao?
• Khó lường trước vấn đề: Những thách thức về sản xuất, lắp ráp, chi phí, độ bền… thường chỉ lộ diện khi bắt đầu cụ thể hóa giải pháp.
• Dễ gây hiểu lầm, thiếu thống nhất: Mỗi thành viên trong nhóm có thể hình dung về việc “hiện thực hóa” ý tưởng theo một cách khác nhau. [source: 1807]

Đây chính là lúc Concept Sản phẩm xuất hiện. Concept không còn là ý tưởng trừu tượng, mà là một mô tả hoặc thể hiện ban đầu về cách thức một sản phẩm có thể hoạt động để đáp ứng các nhu cầu và thông số kỹ thuật đã đề ra. [source: 1723] Nó thường bao gồm:

• Công nghệ hoặc nguyên lý hoạt động được sử dụng.
• Cách sắp xếp, bố trí các thành phần chức năng chính.
• Hình dáng sơ bộ hoặc giao diện tương tác cơ bản.

Concept có thể được thể hiện qua bản vẽ phác thảo (sketch), sơ đồ nguyên lý, mô hình 3D đơn giản, hoặc thậm chí là các mô tả bằng lời chi tiết. Nó là cầu nối thiết yếu giữa ý tưởng trừu tượng và mẫu thử (prototype) hữu hình sau này.

Tại sao phải Phát triển Nhiều Concept? Khám phá Không gian Giải pháp

Với một ý tưởng sản phẩm đã được kiểm định, thường có nhiều cách khác nhau để hiện thực hóa nó bằng các giải pháp công nghệ hoặc cấu trúc thiết kế khác nhau. Việc chỉ chọn một hướng đi duy nhất ngay từ đầu tiềm ẩn nhiều rủi ro. Thay vào đó, các quy trình phát triển sản phẩm chuyên nghiệp luôn khuyến khích việc tạo ra và khám phá nhiều concept khác nhau cho cùng một ý tưởng.

Lợi ích của việc này:

• Mở rộng không gian giải pháp: Khám phá được nhiều phương án kỹ thuật, công nghệ tiềm năng.
• So sánh và đánh đổi sớm: Nhận diện ưu nhược điểm của từng phương án về hiệu năng, chi phí, độ phức tạp… ngay từ giai đoạn đầu.
• Tăng khả năng đổi mới: Việc kết hợp các yếu tố từ những concept khác nhau có thể dẫn đến những giải pháp sáng tạo và tối ưu hơn.
• Giảm rủi ro: Có phương án dự phòng nếu concept ban đầu gặp vấn đề về kỹ thuật hoặc chi phí.

Ví dụ thực tế từ dự án quạt làm mát Coolice của MES LAB cho thấy, việc phác thảo nhiều concept ban đầu dựa trên các nguyên lý khác nhau (hơi đá, tấm làm mát, quạt không cánh…) đã giúp nhóm sớm nhận ra các vấn đề tiềm ẩn về hiệu quả trao đổi nhiệt, độ phức tạp trong chế tạo của từng phương án [source: 1791-1804], từ đó đưa ra lựa chọn phù hợp hơn.

Điều đáng nói là chi phí và thời gian dành cho việc phát triển concept thường chiếm tỷ lệ khá nhỏ trong toàn bộ dự án (thường dưới 5% chi phí và khoảng 15% thời gian [source: 1813]). Do đó, việc đầu tư khám phá nhiều concept ở giai đoạn này là cực kỳ hiệu quả, giúp tiết kiệm chi phí sửa lỗi và làm lại rất lớn ở các giai đoạn sau.

Quy trình Tạo lập Concept: 4 Bước Hệ thống (Tổng quan)

Để việc tạo concept không bị lan man hay bỏ sót các khía cạnh quan trọng, Chương 8 của bộ tài liệu RDI Toolkit đề xuất một quy trình gồm 4 bước: [source: 1819-1822]

1. Làm rõ và Phân rã Vấn đề (Clarify & Decompose the Problem)
2. Tìm kiếm Giải pháp (Search Externally & Internally)
3. Khảo sát Hệ thống các Giải pháp (Systematic Exploration)
4. Nhìn lại Quá trình (Reflect on the Process)

Bài viết này sẽ tập trung vào Bước 1 – bước nền tảng quan trọng nhất.

Bước 1: Làm rõ và Phân rã Vấn đề (Clarify & Decompose the Problem)

Trước khi nghĩ đến giải pháp, chúng ta cần hiểu thật rõ “đề bài” và chia nhỏ nó thành những phần dễ xử lý hơn.