PDD#02: R&D tại Việt Nam: Thực trạng, Thách thức và Hướng đi nào cho Doanh nghiệp?

(Bài 2 trong chuỗi “Nâng tầm Sức cạnh tranh Doanh nghiệp Việt qua Thiết kế và Phát triển Sản phẩm Chuyên nghiệp”)

Trong bài viết đầu tiên, chúng ta đã khẳng định vai trò then chốt của Thiết kế & Phát triển Sản phẩm (PD&D) như một đòn bẩy giúp doanh nghiệp sản xuất Việt Nam sinh tồn và bứt phá. Hoạt động này thường gắn liền với một khái niệm rộng hơn: Nghiên cứu và Phát triển (Research and Development – R&D). Nhưng R&D thực sự bao gồm những gì? Và quan trọng hơn, bối cảnh R&D tại Việt Nam có những đặc thù nào mà doanh nghiệp cần lưu ý để hoạch định chiến lược phù hợp?

Bài viết này sẽ đi sâu vào việc làm rõ khái niệm R&D, phân tích thực trạng, những thách thức mà doanh nghiệp Việt Nam thường gặp phải, và đề xuất một hướng đi chiến lược, thực tế hơn để xây dựng lợi thế cạnh tranh bền vững.

Hiểu đúng về R&D: Không chỉ là những Phát minh Vĩ đại

Khi nhắc đến R&D, nhiều người thường hình dung về các phòng thí nghiệm hiện đại, các nhà khoa học tạo ra những phát minh đột phá làm thay đổi thế giới. Điều đó đúng, nhưng chưa đủ. Theo định nghĩa của UNESCO và các tổ chức quốc tế, R&D là “hoạt động sáng tạo được thực hiện một cách có hệ thống nhằm gia tăng kho tri thức… và việc sử dụng kho tri thức này để tạo ra những ứng dụng mới.” [source: 313-314]

Nó bao gồm cả:

• Nghiên cứu (Research – “R”):
  • Nghiên cứu cơ bản: Tìm tòi kiến thức mới mà chưa có ứng dụng cụ thể ngay lập tức.
  • Nghiên cứu ứng dụng: Tìm kiếm cách áp dụng kiến thức hiện có vào thực tiễn.
• Phát triển (Development – “D”):
  • Phát triển thực nghiệm: Sử dụng kiến thức từ nghiên cứu và kinh nghiệm thực tế để tạo ra vật liệu, sản phẩm, quy trình mới hoặc cải tiến đáng kể những cái hiện có. [source: 315]

Trong hoạt động doanh nghiệp, R&D thường được chia nhỏ hơn nữa theo mục tiêu:

• R&D Thị trường: Nghiên cứu nhu cầu khách hàng, xu hướng thị trường.
• R&D Công nghệ: Tìm kiếm, phát triển hoặc ứng dụng công nghệ mới.
• R&D Sản phẩm: Cải tiến thiết kế, vật liệu, tính năng sản phẩm hiện có hoặc tạo sản phẩm mới dựa trên công nghệ sẵn có.
• R&D Quy trình: Cải tiến quy trình sản xuất, vận hành để tăng năng suất, hiệu quả. [source: 305-312]

Như vậy, R&D không chỉ là phát minh ra cái chưa từng có, mà còn bao gồm cả việc cải tiến, tối ưu và ứng dụng một cách có hệ thống, sáng tạo để giải quyết vấn đề và tạo ra giá trị. [source: 316-320]

Bối cảnh R&D Toàn cầu và Vị thế của Việt Nam

Trên thế giới, các quốc gia phát triển và các tập đoàn hàng đầu đầu tư rất lớn vào R&D. Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Đức chi hàng trăm tỷ USD mỗi năm. Các quốc gia như Hàn Quốc, Israel dành tỷ lệ GDP cho R&D cao hàng đầu thế giới (trên 4%). Các công ty công nghệ như Amazon, Google, Apple chi hàng chục tỷ USD cho R&D hàng năm. [source: 355-365] Khoản đầu tư khổng lồ này tạo nền tảng cho hạ tầng nghiên cứu hiện đại, nguồn đề tài phong phú gắn liền với thực tế, các đội ngũ R&D chuyên nghiệp với kiến thức sâu rộng và quy trình làm việc bài bản. [source: 355-360]

Tại Việt Nam, mặc dù đã có những nỗ lực đáng kể, đầu tư cho R&D vẫn còn khá khiêm tốn so với quy mô nền kinh tế (khoảng 0.4% GDP theo số liệu tham khảo trong tài liệu). [source: 373] Hoạt động R&D chủ yếu tập trung ở một số tập đoàn lớn và các viện nghiên cứu nhà nước, với sự tập trung vào một vài lĩnh vực như công nghệ thông tin, ô tô. [source: 375-376] Điều này đặt ra những thách thức không nhỏ cho phần lớn các doanh nghiệp sản xuất Việt Nam.

Những Thách thức Đặc thù của R&D tại Doanh nghiệp Việt Nam

Việc triển khai R&D hiệu quả tại Việt Nam thường gặp phải những rào cản đặc thù:

• Liên kết yếu giữa Doanh nghiệp – Viện/Trường: Các nghiên cứu khoa học đôi khi xa rời thực tế sản xuất, khó ứng dụng. Doanh nghiệp lại chưa chủ động đặt hàng hay hợp tác chặt chẽ với các đơn vị nghiên cứu. [source: 367-368]
• Hạn chế về Nhân sự R&D: Kỹ sư Việt Nam có chuyên môn kỹ thuật tốt nhưng thường thiếu kiến thức nền tảng rộng về chuỗi cung ứng, thị trường, quản trị dự án, kỹ năng làm việc nhóm theo quy trình chuẩn quốc tế. [source: 369-370]
• Nhận thức và Đầu tư chưa đúng mức: Nhiều doanh nghiệp vẫn xem R&D là chi phí chứ không phải đầu tư chiến lược, dẫn đến việc đánh giá thấp tầm quan trọng và không bố trí đủ nguồn lực (nhân lực, tài chính, thời gian). [source: 371-372]
• Nền tảng Công nghệ còn yếu: Khó khăn trong việc tiếp cận, giải mã và ứng dụng các công nghệ mới, các bằng sáng chế quốc tế vào sản phẩm. [source: 378-379]
• Tư duy Sản xuất Ngắn hạn: Áp lực đáp ứng đơn hàng trước mắt thường lấn át việc đầu tư dài hạn cho R&D và phát triển sản phẩm mang tính đột phá. [source: 380]

Hướng đi Phù hợp: Tập trung vào “D” – Phát triển Sản phẩm Mới (NPD)

Đối mặt với những thách thức trên, liệu doanh nghiệp Việt Nam có nên “bó tay”? Câu trả lời là không. Thay vì cố gắng dàn trải nguồn lực hạn chế cho cả “R” (Nghiên cứu chuyên sâu, tốn kém, rủi ro cao) và “D”, một chiến lược thực tế và hiệu quả hơn cho đa số doanh nghiệp Việt Nam hiện nay là tập trung mạnh vào phần “D”, tức là Phát triển Sản phẩm Mới (New Product Development – NPD). [source: 381-383]

Tại sao lại là NPD?

• Chi phí thấp hơn, thời gian ngắn hơn: So với nghiên cứu cơ bản hay công nghệ mới hoàn toàn. [source: 384]
• Dễ triển khai hơn: Tận dụng các công nghệ, vật liệu, quy trình sẵn có hoặc dễ tiếp cận. [source: 385]
• Kết quả hữu hình và sát sườn: Đầu ra là sản phẩm cụ thể, có thể thương mại hóa nhanh chóng, trực tiếp mang lại doanh thu và lợi nhuận. [source: 386]
• Phù hợp năng lực hiện có: Tập trung vào cải tiến, tối ưu hóa, ứng dụng những gì đã biết hoặc có thể học hỏi nhanh chóng.

NPD trong bối cảnh này bao gồm các hoạt động như:

• Cải tiến các lỗi, nhược điểm của sản phẩm hiện có dựa trên phản hồi khách hàng. [source: 396]
• Thêm các tính năng mới, hữu ích cho người dùng. [source: 397]
• Ứng dụng các công nghệ sẵn có để nâng cao hiệu năng, giảm chi phí. [source: 398]
• Thay đổi thiết kế, kiểu dáng để phù hợp thị hiếu, nâng cao trải nghiệm người dùng. [source: 399-400]

Lưu ý: Tập trung vào NPD không có nghĩa là từ bỏ hoàn toàn việc nghiên cứu hay đổi mới. Nó có nghĩa là định hướng hoạt động R&D một cách chiến lược, ưu tiên những gì mang lại hiệu quả thiết thực và phù hợp nhất với nguồn lực, bối cảnh của doanh nghiệp tại thời điểm hiện tại.

MES LAB Đồng hành: Xây dựng Năng lực NPD Bài bản

Dù tập trung vào NPD, việc triển khai hiệu quả vẫn đòi hỏi một quy trình làm việc bài bản, đội ngũ có kỹ năng phù hợp và tư duy hệ thống. Đây chính là điểm mà nhiều doanh nghiệp Việt Nam còn lúng túng.

Thấu hiểu điều đó, MES LAB (Dong-Han) không chỉ cung cấp kiến thức qua bộ tài liệu RDI Toolkit mà còn đồng hành cùng doanh nghiệp thông qua các hoạt động tư vấn và đào tạo chuyên sâu, giúp:

• Xây dựng quy trình NPD phù hợp với đặc thù ngành hàng và quy mô doanh nghiệp.
• Nâng cao năng lực cho đội ngũ kỹ sư, quản lý về các kỹ thuật PD&D hiện đại.
• Kết nối các bộ phận (Marketing, Thiết kế, Sản xuất, Mua hàng) để phối hợp nhịp nhàng trong quá trình NPD.
• Tư vấn ứng dụng công nghệ và quản lý dự án PD&D hiệu quả.